کبد چرب چیست

در این نوشته دکتر شهاب شهابی در مورد تعرفی از کبد چرب، آشنایی با ساختار و عملکرد کبد، بررسی انواع کبد چرب و تفاوت آن ها، علائم کبد چرب
و عواملی سبب ایجاد کبد چرب توضیحاتی داده اند.

کبد چرب چیست؟

کبد چرب، نامی آشناست که این روزها شیوع بیشتری نیز پیدا کرده است! داده ها و آمار نشان می دهد که امروزه، نزدیک به یک چهارم جمعیت جهان به بیماری کبد چرب (غیر الکلی) مبتلا شده اند. البته، کبد چرب فراتر از این نیز حرکت می کند. پیش بینی دانشمندان نشان می می دهد که با روند فعلی، تا ده سال آینده، 56 درصد از مردم دنیا با کبد چرب دست و پنجه نرم خواهند کرد. در حال حاضر، کبد چرب مهم ترین عامل سرطان کبد در کشور های ایالات متحده، فرانسه و انگلستان بوده که به سرعت در حال رشد است. اما کبد چرب چیست و چگونه می توان از بروز آن جلوگیری کرد؟ با داشتن آگاهی و بینش نسبت به بیماری های مختلف، به راحتی می توانید با آن ها مقابله کرد. در این مقاله به بیان جزئیات بیماری کبد چرب می پردازیم. با ما همراه باشید.

آشنایی با ساختار و عملکرد کبد

جالب است بدانید که بزرگترین اندام داخلی بدن شما، کبد (liver) است! این عضو مهم در افراد بالغ، به طور میانگین 1.5 کیلوگرم وزن دارد. به بیان دیگر، 2 درصد از وزن بدنتان، متعلق به کبد است! کبد در ربع فوقانی و راست شکم، درست زیر دیافراگم قرار دارد. حدود 75 درصد از خونی که وارد کبد می شود، از طحال، روده و معده نشات گرفته و غنی از مواد غذایی است اما اکسیژن کمی در این خون جریان دارد. 25 درصد باقی مانده، اکسیژن مورد نیاز کبد را تامین می کند. این 25 درصد از شریان هپاتیک وارد کبد می شود.

سلول های اصلی و مهم کبد، هپاتوسیت نام دارند. هپاتوسیت از ریشه یونانی hepar گرفته شده و به معنی کبد است. هپاتوسیت ها، فعال ترین سلول های بدن محسوب می شوند. تولید صفرا برای گوارش، تولید و ترشح پروتئین های اصلی پلاسما به داخل خون، تبدیل اسیدهای آمینه به گلوکز، سم زدایی، برداشت گلبول های قرمز از کار افتاده و ذخیره آهن در برخی از کمپلکس ها از جمله مهم ترین وظایف کبد است. می بینید که کبد، یک عضو بسیار مهم و کاربردی است و از کار افتادن آن، ضربه سنگینی به بدن وارد خواهد کرد!

کبد چرب (fatty liver) چیست؟

به عنوان یکی از مهم ترین مراحل گوارش، چربی غذا به واسطه کبد مورد تجزیه قرار می گیرد. اما امکان بروز ناهنجاری در این فرآیند وجود دارد. بیماری کبد چرب (استئاتوز کبدی)، حالت برگشت پذیری است که در آن، قطرات بزرگ چربی حاوی تری گلیسیریدها به میزان فراوان و به طور غیر طبیعی از طریق فرآیند استیتوزیس در هپاتوسیت ها انباشته می شوند. به بیان دیگر، کبد چرب (fatty liver) نوعی بیماری است که در آن، کبد بیش از مقدار طبیعی و مورد نیاز خود، چربی ذخیره می کند. رواج غذاهای صنعتی و فست و فودها به ویژه در کشورهای غربی، باعث شده که تعداد افراد مبتلا به این بیماری، روز به روز افزایش پیدا کند. این بیماری از همان ابتدا آسیب زا نبوده و حتی علائمی نشان نمی دهد. اما اگر به موقع تشخیص داده نشود، ممکن است به فیبروز و در نهایت سیروز کبدی تبدیل شود. سیروز کبدی، خطرناک بوده و می تواند سبب ایجاد نارسایی کبد گردد. پس در قدم اول، تشخیص زود هنگام کبد چرب، می تواند بیمار را از خطرات جبران ناپذیر این بیماری نجات دهد.

کبد چرب (fatty liver) چیست؟

بررسی انواع کبد چرب و تفاوت آن ها

بیماری کبد چرب معمولا به دو دسته الکی و غیر الکی تقسیم می شود. هر یک از آن ها علائم و نشانه های به خصوصی دارند. البته همانطور که گفته شد، ممکن است در اوایل بیماری، نشانه ای ظاهر نشود. برای تعیین میزان چربی موجود در کبد، از اصطلاحی به نام گرید (garde) یا درجات مختلفی استفاده می کنند که در ادامه به آن ها می پردازیم.

کبد چرب (fatty liver) چیست؟

کبد چرب غیر الکلی یا Non-Alcoholic Fatty Liver Disease (NAFLD)

همانطور که از اسمش پیداست، کبد چرب غیر الکلی به علت تجمع بیش از حد چربی در کبد ایجاد می شود اما منشا این تجمع، الکل نیست! کبد چرب غیر الکلی به دو دسته NAFL و استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH)تقسیم می شود. در NAFL، کبد چرب تشخیص داده شده اما کبد دچار التهاب و آسیب پیشرفته ای نشده است. این سطح از بیماری در صورت تشخیص به موقع، چندان پیشرفت نمی کند اما سبب بزرگ شدن کبد خواهد شد. برعکس NAFL، در استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH)علاوه بر چربی کبد، آسیب و التهاب نسبتا خطرناکی در کبد مشاهده می شود. این بیماری می تواند فیبروز و سیروز کبدی را ایجاد کند. در صورت ابتلا به سیروز کبدی، پیوند کبد دور از انتظار نخواهد بود.

کبد چرب الکی یا Alcoholic Fatty Liver Disease (ALD)

مصرف بیش از حد الکل آسیب های جبران ناپذیری به بدن وارد می کند. این ماده می تواند بر روی قلب، مغز، وزن و از همه مهم تر کبد تاثیر بگذارد. کبد چرب الکلی در اثر مصرف بیش از حد الکل به وجود می آید. این بیماری در ابتدا بدون علامت است و ممکن است تا مدت ها هیچ نشانه ای ایجاد نشود. مهم ترین اقدام در درمان کبد چرب الکلی، ترک نوشیدنی های الکلی است.

گرید (grade) و درجات مختلف کبد چرب الکلی و غیر الکلی

ابتلا به کبد چرب در همان قدم اول، منجر به فیبروز یا سیروز کبدی نمی شود. این بیماری، گام به گام پیش می رود. بر اساس پیشرفت بیماری و مقدار چربی موجود در اندام، کبد چرب به گرید های مختلفی تفسیم می شود. این تقسیم بندی هم برای نوع الکلی و هم غیر الکلی انجام می گیرد.

گرید کبد چرب غیر الکلی
- گرید یک: استئاتوز نوعی کبد چرب ساده محسوب می شود. این کبد چرب خفیف بوده و علائم خاصی از خود نشان می دهد. معمولا با رعایت اصول تغذیه، این نوع از کبد چرب بهبود پیدا خواهد کرد.
- گرید دو: استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH) شکل جدی تری ازکبد چرب غیر الکلی است که در نهایت سبب آسیب کبد و التهاب آن خواهد شد. افراد دارای اضافه وزن، چاقی و دیابت بیشتر به این نوع مبتلا می شوند.
- گرید سه: فیبروز زمانی رخ می دهد که التهاب مداوم باعث ایجاد بافت اسکار در اطراف کبد و عروق خونی مجاور می شود، اما کبد هنوز قادر به عملکرد طبیعی است.
- گرید چهار: شدید ترین مرحله، سیروز کبدی است. سیروز زمانی اتفاق می افتد که بافت های طبیعی کبد با فیبروز جایگزین می شوند. در نتیجه ساختار و عملکرد کبد تحت تأثیر قرار می گیرد و می تواند منجر به نارسایی کبد و سرطان کبد شود.
گرید کبد چرب الکلی
- گرید یک: استئاتوز (کبد چرب) با تجمع بیش از حد چربی در داخل سلول های کبد مشخص می شود. معمولاً افرادی که به الکل اعتیاد دارند در سال های اولیه مصرف الکل به مرحله کبد چرب می رسند.
- گرید دو: هپاتیت الکلی با التهاب کبد مشخص شده که منجر به تخریب سلول های کبدی می شود. زردی شایع ترین علامت در این مرحله است.
- گرید سه: سیروز کبدی آخرین مرحله بیماری کبد الکلی است. در این حالت، بافت کبد به طور برگشت ناپذیر و دائمی دچار آسیب های گسترده خواهد شد.

علائم کبد چرب چیست؟

معمولا علائم تخصصی در رابطه با این بیماری وجود ندارد. افراد مبتلا به بیماری کبد چرب اغلب تا زمانی که بیماری به سیروز کبد پیشرفت نکند، هیچ علامتی از خود نشان نمی دهند. به طور مثال، NASH می تواند کبد شما را سالیان زیادی درگیر کند بدون اینکه علامت خاصی را نمایان کند! اما ممکن است نشانه های زیر در بیماران ظاهر گردد:

درد شکمی یا احساس پری در سمت راست بالای شکم
حالت تهوع ، کاهش اشتها یا کاهش وزن
زرد شدن پوست یا سفیدی چشم
تورم شکم و پاها (ادم)
ضعف عمومی
خستگی مفرط یا آشفتگی ذهنی

کبد چرب (fatty liver) چیست؟

چه عواملی سبب ایجاد کبد چرب می شود؟

کبد چرب، دلایل مختلفی دارد. مهم ترین دلیل آن به سبک غذایی، چاقی، فشار خون و دیابت باز می گردد. البته دلیل برخی از موارد در بیماری کبد چرب مشخص نیست. به طور مثال، علت اینکه برخی از افراد مبتلا به NAFLD کبد چرب ساده دارند و برخی دیگر به NASH مبتلا می شوند، کشف نشده است. البته دانشمندان تصور می کنند که این امر به ژن ها باز می گردد. از مهم ترین دلایل ابتلا به کبد چرب می توان به موارد زیر اشاره کرد:

ابتلا به دیابت نوع 2 یا مقاومت به انسولین
چاقی، اضافه وزن و سبک زندگی بی تحرک
ابتلا به سندرم متابولیک (مقاومت به انسولین، فشار خون بالا، کلسترول بالا و سطح بالای تری گلیسیرید)
مصرف برخی داروهای تجویزی ، مانند آمیودارون (Cordarone®) ، دیلتیازم (Cardizem®) ، تاموکسیفن (Nolvadex®) یا استروئیدها
مبتلا به هیپوپیتوئیتاریسم (هیپوفیز کم کار) یا تیروئید کم کار هستید.
هپاتیت مزمن ویروسی، به ویژه هپاتیت C داشته باشید
مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک هستید

راه های تشخیص کبد چرب

بی علامت بودن بیماری کبد چرب، تشخیص آن را سخت می کند. روش های مختلفی برای تشخیص کبد چرب مورد استفاده قرار می گیرد. در قدم اول، پزشک متخصص سوالات متعدی در مورد داروهایی که مصرف می کنید، نحوه غذا خوردن، میزان مصرف مشروبات الکلی و سایر شرایط سلامتی از شما می پرسد. پس از آن، معاینات فیزیکی آغاز خواهد شد. این مرحله شامل قسمت هایی مثل وزن کشی، برسی بزرگ شدن کبد و زردی پوست یا سفیدی چشم است. آنزیم های خون با کمک آزمایش خون نیز بررسی می شود. سطوح بالایی از آنزیم های کبدی مانند آلانین آمینوترانسفراز (ALT) و آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) ممکن است نشان دهنده مشکلات کبدی باشد. ممکن است از روش های تصویبرداری مانند CT، MRI و سونوگرافی استفاده شود. آخرین مرحله که بهترین روش نیز هست، نمونه برداری از بافت کبد است که التهاب و آسیب کبدی را بررسی می کند.

کبد چرب چگونه درمان می شود؟

تحقیقات گسترده ای برای درمان قطعی کبد چرب در حال انجام است. اما هیچ دارویی برای NAFLD تأیید نشده است. مهم ترین قدم در درمان کبد چرب، تغییر شیوه زندگی می باشد. پرهیز از مصرف الکل، کاهش وزن، ورزش و کنترل دیابت می تواند تاثیر بسزایی در درمان کبد چرب داشته باشد. در میان این موارد، کاهش وزن توصیه تمامی پزشکان است که تا حدود زیادی کبد چرب شما را کنترل می کند. در برخی از موارد به تعدادی از بیماران جراحی پیشنهاد می شود. بای پس معده، لاپاراسکوپی باندینگ شکمی، اسلیو، پلیکاسیون معده و بای پس روده از جمله روش های جراحی است که شما را به هدف خود یعنی کاهش وزن نزدیک تر می کند. البته در افراد مبتلا به سیروز کبدی، پیوند کبد حرف اول را می زند. با تشخیص به موقع و زودهنگام بیماری کبد چرب، به راحتی می توانید این بیماری را مهار کنید.