بیماری های طحال و جراحی طحال

در این نوشته دکتر شهاب شهابی در مورد طحال و روش های درمانی و جراحی ان، عواملی که باعث بزرگ شدن طحال، روش هی تشخیصی بزرگ شدن طحال، جراحی باز و جراحی لاپاراسکوپی توضیحاتی داده اند

طحال چیست؟

طحال یک عضو داخل شکمی، با ابعاد حدوداً دوازه در هشت سانتیمتر است که به طور طبیعی در سمت چپ قسمت فوقانی شکم، درکنار معده و بالای کلیه چپ قرار گرفته است. طحال کاملاً توسط دنده تحتانی قفسه سینه محافظت می شود و در حالت طبیعی، اگر اندازه نرمال داشته باشد، نمی توان آن را از طریق جدار شکم لمس کرد.

طحال چیست؟ وزن طحال

عملکرد طحال به چه صورت است

وزن طحال، در بالغین 75 تا 150 گرم است و درهر دقیقه، حدوداً 300 میلی لیترخون از آن عبور می کند . بنابراین یک بافت کاملاً پرخون محسوب می شود. طحال در دوران مختلف زندگی وظایف کاملاً متفاوتی را بر عهده می گیرد. این عضو کوچک و نرم در دوران جنینی، وظیفه خون‌سازی را به عهده دارد، اما پیش از تولد نوزاد این وظیفه مهم را به مغز استخوان واگذار می‌کند و پس از آن تصفیه خون از سلول‌های پیر و گیرانداختن برخی باکتری‌ها و نیز تقویت سیستم ایمنی را با نگهداری از گلبول‌های سالم قرمز و سفید و پلاکت خون به عهده می‌گیرد.

چه عواملی که باعث بزرگ شدن طحال می شود

عفونت های ویروسی مانند مونونوکلئوز ، عفونت های باکتریایی مانند سیفلیس و یا عفونت لایه داخلی قلب (اندوکاردیت) ، عفونت های انگلی مانند مالاریا ، سیروز و سایر بیماری های کبدی ، کم خونی همولیتیک (نوعی کم خونی است که طی آن گلبول های قرمز خون دچار تخریب زودرس می شوند) ، سرطان های خون مانند لوسمی و لنفوم و بیماری هوچکین و…مواردی از این دست که عوامل جدید برای بزرگ شدن طحال هستند.

چه عواملی که باعث بزرگ شدن طحال می شود

نشانه های بزرگ شدن طحال

علائمی چون احساس درد در قسمت بالا و سمت چپ شکم، احساس سیری بدون صرف غذا، کم‌خونی، احساس خستگی، عفونت‌های مکرر، بی‌اشتهایی، تنگی‌نفس ، سوء هاضمه یا احساس ناراحتی گوارشی پس از خوردن مواد غذایی ، احساس درد و حساسیت در اطراف ناحیه طحال، در سمت چپ بالای شکم وخونریزی و بروز کبودی به میزان زیاد در بدن، می‌تواند ناشی از بزرگ‌شدن طحال باشد.

روش های تشخیص بزرگ شدن طحال

بزرگی طحال در برخی موارد از طریق معاینه کلینیکی از سوی متخصص به علت قابل لمس بودن یک برجستگی در زیر دنده‌های سمت چپ بدن قابل تشخیص است، اما گاهی اوقات پزشک فقط با گرفتن شرح حال و انجام معاینه به این عارضه مشکوک می‌شود. گرچه تشخیص این بیماری از طریق آزمایش خون و شمارش تعداد گلبول‌های قرمز و سفید و پلاکت‌ها ممکن است، اما هیچ روشی برای تشخیص بزرگ‌شدن طحال از سونوگرافی دقیق‌تر نیست.

آزمایش خون، انجام سونوگرافی و سی تی اسکن بهترین راه‌ها برای شناسایی مشکل بزرگ شدن طحال هستند. معمولاً پزشکان انواع راهکارهای درمانی مانند درمان‌های دارویی، تغییر در رژیم غذایی، از بین بردن عوامل عفونت زا و نیز درمان بیماری‌های زمینه‌ای را ابتدا انجام می‌دهند و تنها درصورتی که هیچ چاره‌ای وجود نداشته باشد طحال را با جراحی از بدن خارج می‌کنند .

شایعترین عللی که منجر به عمل طحال برداری می شود عبارتند از:

پورپورا یا کبودی منتشر و بدون علت نقاط مختلف بدن به دلیل کاهش پلاکتها (ITP)
برخی بیماری های ارثی که باعث تغییر شکل گلبول های سرخ می شوند مانند اسفیروسیتوز، تالاسمی، آنمی داسی شکل، که در این بیماری ها طحال، بزرگتر و فعال می شود و موجب تخریب گلبول های سرخ می گردد.
بیماری کم خونی همولیتیک که در آن گلبول های سرخ توسط طحال برداشت و تخریب می شود.
در بعضی بیماری های بد خیم خونی مانند لنفوم یا لوسمی طحال كمی بزرگ و پركار می شود.

اسپلنکتومی در اصطلاح یک عمل جراحی است که برای برداشتن طحال استفاده می‌شود. امروزه دو روش مختلف برای این جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد :

جراحی باز طحال

جراحی باز سنتی با ایجاد یک شکاف کامل بر روی شکم بطول 15 سانتی متر انجام میشود.این روش به‌ طور خاص زمانی استفاده می‌شود که طحال فرد بسیار بزرگ شده باشدو یا در موارد پارگی طحال و خونریزی .به این ترتیب جراح میتواند با دید بهتری و سریع‌تر از روش لاپاراسکوپی طحال را خارج کند.

جراحی باز طحال

جراحی لاپاراسکوپی طحال

جراحی لاپاراسکوپی که در آن برای برداشتن طحال چند شکاف کوچک ۲ تا 1 سانتیمتری در ناحیه سمت چپ زیر دنده‌ها ایجاد می‌گردد. جراح در ادامه می‌تواند از طریق این شکاف‌ها یک لاپاراسکوپ را به بدن بیمار وارد کند. از سایر شکاف‌های ایجاد شده به این منظور برای وارد کردن ابزارهای جراحی و خارج کردن طحال استفاده می‌شود. در طول عمل جراحی، جراح فضای داخل بدن بیمار را با دوربین مشاهده می‌کند.پس از بستن عروق طحال و جدا کردن آن از طریق کیسه استریل مخصوص و خرد کردن آن خارج میشود.

جراحی لاپاراسکوپی بزرگ شدن طحال

مراقبت های بعد از عمل جراحی طحال

بیماری‌های مختلفی وجود دارد که در آن مجبور می‌شویم طحال بیمار را برداریم برای مثال در برخی بیماری‌های خونی مادرزادی مانند اسفروسیتوز. همچنین به دنبال تصادفات و خونریزی طحال مجبور به برداشتن طحال می‌شویم. حال بیمارانی که طحال ندارند با چه مشکلاتی مواجه می‌شوند؟ به علت برداشتن طحال، بدن بیمار در مقابل برخی باکتری‌ها مقاومت کامل خود را از دست می‌دهد و در تمام طول عمر فرد مستعد ابتلا به عفونت‌های خطرناک می‌باشد

بدین صورت که یک عفونت معمولی می‌تواند به سرعت به عفونت خون و مرگ منتهی شود بنابراین آموزش صحیح و دقیق بیمار و خانواده بیمار راجع به مساله عفونت و رسیدگی به آن بسیار مهم بوده و باید پس از جراحی به آن توجه کرد.

واکسن پنوموکوک و واکسن هموفیلوس آنفلوانزا بعد از جراحی طحال

تمام بیماران باید در روزهای پس از عمل واکسن پنوموکوک و واکسن هموفیلوس آنفلوانزا را دریافت کنند سپس هرسال واکسن هموفیلوس آنفلوانزا و هر پنج سال واکسن پنوموکوک را تمدید کنند.توصیه می‌شود در بیمارانی که طحال آنها را برداشته‌ایم تا پنج سالگی یا حداقل تا پنج سال پس از برداشت طحال روزانه آنتی‌بیوتیک خوراکی مصرف شود یا ماهانه آنتی‌بیوتیک تزریقی مصرف شود.

عده‌ای دیگر معتقدند تا سن بلوغ بیمار باید روزانه آنتی‌بیوتیک مصرف کند. در بزرگسالان برخی مولفین نظر به مصرف روزانه آنتی‌بیوتیک دارند اما برخی مؤلفین معتقدند فقط بیمارانی که در بررسی‌های پس از تزریق واکسن‌ها، سطح خونی مناسبی از آنتی بادی‌ها ندارند. بیماران هنگام مسافرت رفتن حتما آنتی‌بیوتیک خوراکی (پنی سیلین وی خوراکی) برای پنج روز همراه داشته باشند و به محض مشاهده علایم عفونت شروع به مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها کنند.

در نهایت با تمام این راهکارها احتمال عفونت‌های خطرناک همچنان وجود دارد که آگاهی و دقت بیماران و خانواده آنها در مراجعه زودهنگام بسیار مهم می‌باشد.بهتر است برای بیمارانی که طحالشان برداشته شده است در دفترچه بیمه یا در کیف پول بیمار ذکر شود که بیمار طحال ندارد تا در صورتی که بیمار بیهوش بود یا قادر به حرف زدن به هر علتی نبود، کادر درمانی از شرایط مطلع باشند.